Een terugkerende existentiële vraag is: wat is de taak van kunst? Even googelen en ensie.nl heeft een antwoord. Kunst is het vermogen om dat wat in de geest of het gemoed leeft of gewekt is, op zodanige wijze tot uiting te brengen, dat het kan ontroeren door schoonheid. Zo, daarmee geeft Google meteen uiting aan een mooi staaltje technologische vooruitgang waaraan Plato een puntje kan zuigen.

Maar toch, de definitie roept nieuwe vragen op. Ontroeren door schoonheid! Wat is schoonheid? Volgens Shakespeare zit schoonheid in het oog van de beoordelaar; 'Beauty is brought by the judgement of the eye'. (Bron: Love’s labour lost.) Dat was ergens eind middeleeuwen maar ook Alexander de Grote en diverse Chinese wijsgeren bogen zich al eeuwen eerder over deze vraag.

En nu, millennia verder, in een wereld die ontwricht lijkt door een bizarre samenloop van omstandigheden, nu een pandemie samenvalt met een eco-crisis omdat blijkt dat de planeet aan achterstallig onderhoud lijkt ten onder te gaan, is nog steeds het nut van kunst een essentiële vraag.

Troosttaal

Zeg nou eerlijk! Als we in deze onduidelijke tijd niet allemaal ergens een gedicht, een lied, een foto of een beeld zouden hebben dat ons kan ontroeren, hoeveel slechter zou het leven dan zijn? De een vindt troost in het levenslied, de ander in de kwantumtheorie, maar zonder dat zou het leven gewoon minder dragelijk zijn. Voor dit betoog, dat zich beperkt tot taal, laten we even de beeldende kunst buiten beschouwing ook al kan een beeld meer dan duizend woorden oproepen.

Kunst?

Je kunt je afvragen of wetenschap, zoals bijvoorbeeld kwantummechanica, wel mag worden beschouwd als kunst en als je het aandurft kun je je door de negenhonderd pagina’s worstelen van het boek ‘Alle mensen heten Janus’ van Andre Klukhuhn. Daarin wordt alles wat de mens ooit onder woorden heeft gebracht, godsdienst, filosofie, wetenschap en kunst, met elkaar in verband gebracht.

Dit boek kun je zien als het uit de kluiten gewassen resultaat van een ontplofte sessie taalantropologie. Een tak van sport waarbij taal en de studie van samenlevingen met elkaar in verband worden gebracht. Een van de mooiste gedachten over de essentie van taal schrijft Bruce Chatwin in zijn verhaal Songlines, in het Nederlands vertaald als ‘De gezongen aarde’. De inheemse bevolking van Australië heeft geen Natural History Museum, maar hun geschiedenis is overgeleverd door middel van liederen die zowel de geografie als de daden en uitspraken van het voorgeslacht hebben vastgelegd.

Topografische kaart

Zoals wij bij wijze van spreken Piet Hein en de Zilvervloot door een lied voor het nageslacht in stand wisten te houden zijn de Aboriginalliederen een soort topografische kaart gekoppeld aan een lexicon van heldenverhalen en wijsheden. Ook in Nieuw Zeeland wordt de geschiedenis van de voorvaderen van de Maori in prachtige rituelen en retorische hoogstandjes doorverteld.

Daarbij is een wezenlijke kip-en-ei-vraag: wat was er eerder? De mensheid die de vreemdeling verwelkomt voor een maaltijd en uitwisseling van verhalen, of de mensheid die bij het zien van de ander naar katapult en pijl en boog grijpt. En als je daarover doordenkt, kom je vanzelf bij de diepste existentiële werkelijkheid van kunst: ontroeren door wat in de geest leeft tot uiting brengen en dat met elkaar uitwisselen. Dat blijkt heel bevorderlijk te zijn voor de mensheid, veel meer dan isolement en dodelijke vijandigheid. Denk daar gerust eens aan als je een sinterklaasrijm maakt voor de komende surpriseavond.