Streekheiligen - Antonius abt

17 januari 2022     Redactie en fotografie Geert Dekkers

 

17 januari was nog niet zo heel erg lang geleden in de Haagse Beemden en Prinsenbeek een bijzondere dag voor boeren met vee. Tot aan de komst van de dierenartsen met hun medicijnen togen de veehouders jaarlijks met hun dieren naar de kerk om ze te laten zegenen, zodat de beesten het komende jaar beschermd waren tegen allerlei onheil. Er was een heilige die daarbij werd aangeroepen. Dat was Antonius abt.

 

In de middeleeuwen waren er voor dit doel rondom Breda een aantal Antonius abt kapellen opgericht. Vooral Terheijden was een populair oord voor de boeren uit de Haagse Beemden en Prinsenbeek. In 1551 was in Terheijden het kloveniersgilde opgericht die Antonius abt als beschermheilige had. De kerk van Terheijden kreeg vanaf 1633 Antonius abt als patroonheilige.

 

Reden voor boeren en burgers uit de wijde omtrek om op 17 januari in Terheijden hun dieren te laten zegenen. Als dank was het gebruik in zwang om een klein offer te brengen, zoals een konijn of een stuk vlees Deze offergaven werden dan later door de pastoor onder de armen verdeeld. Of ze werden verkocht ten behoeve van het onderhoud van het kerkgebouw.

 

In de kerk van Terheijden is onder de diverse Antonius abt beelden een zestiende-eeuws juweeltje van houtsnijwerk te bewonderen. Antonius abt is geboren rond het jaar 251 in Egypte, hij werd 105 jaar oud en stierf op 17 januari. Dit werd zijn feestdag. Hij ging als kluizenaar in de woestijn leven. Hij deed zijn best om zo sober en eenvoudig mogelijk te leven. Volgens folklore kwam de duivel vaak bij hem langs om hem te verleiden in luxe te gaan leven. Dat mislukte.

 

Raaf

Er was nog een andere befaamde kluizenaar, Paulus. Toen de twee kluizenaars eens samen spraken kwam de tamme raaf van Paulus aanvliegen met een heel brood in zijn snavel. De vogel bracht Paulus al zestig jaar lang iedere dag een half brood. Waar de afgerichte vogel het brood vandaan haalde is niet bekend. Dit werd later opgetekend als een wonder. In de kerk van Terheijden hangt een schilderij van een lokale kunstenaar waarop dit tafereel wordt weergegeven.

 

Vanwege zijn populaire leefwijze ontstond rondom Antonius abt de eerste kloosterorde, waarover hij de leiding kreeg hoewel hij dit niet zelf in gang had gezet. Antonius abt bezat afgezien van de bijbel geen geschriften. Hij zag de natuur om zich heen als een groot boek dat hij gratis kon lezen wanneer hij maar wilde. De kluizenaar kon daarom in zekere zin communiceren met de dieren om hem heen. Door zijn binding met de flora en fauna om zich heen voelde hij zich nooit eenzaam.

 

 

In de twaalfde eeuw genas een rijke jongeman van de kriebelziekte ten gevolge van het eten van beschimmelde roggeproducten. Deze aandoening had afsterving van ledematen tot gevolg. Nadat hij Antonius abt had gevraagd om genezing verdween de ziekte. Het Antoniusvuur, de koorts, verdween! Uit dankbaarheid stichtte de jongeman een kloosterorde die Antonius abt als schutspatroon had. Zij verpleegden zieken.

 

De orde mocht hun varkens vrij rond laten lopen op zoek naar voedsel. De dieren ruimden al doende het huisvuil op en zorgden er zo voor dat de ratten en daarmee ook de pest wegbleven. In november werden de dieren geslacht en het vlees werd verdeeld onder de armen. De monniken kondigden hun komst aan met een grote bel.

 

 

Antonius abt wordt vanwege al deze gebeurtenissen afgebeeld als een wijze, hoogbejaarde man die op een stok leunt, met vuur, een bel, een boek, een groep dieren of met een enkel varken. Op bidprentjes staat hij vaak afgebeeld met een hele groep dieren waar hij voor preekt. Hij werd aangeroepen bij besmettelijke ziekten, maar vooral als beschermer van het vee. Met name varkens, al kwam Antonius abt gedurende zijn leven nooit met deze dieren in aanraking.

 

In Zuid-Europese landen is het op 17 januari de gewoonte om voor de kerk het vee en huisdieren door de pastoor te laten zegenen met wijwater. Dit gebruik bestond in Brabant nog tot ongeveer halverwege de vorige eeuw. De dierenarts en moderne medicijnen hebben het aanroepen van de heilige overbodig gemaakt.

Terug

^ Naar boven